Οι «κρυφοί» θησαυροί της Θάσου: Ένα μουσείο «διαμάντι» στην άκρη του Αιγαίου

Καθώς διασχίζει κανείς τα σοκάκια του Λιμένα και πλησιάζει στο κέντρο της αρχαίας πόλης της Θάσου, σχεδόν αβίαστα στρέφει το βλέμμα του σε ένα στιβαρό κτίριο, με λιτή νεοκλασσικιστική όψη και πολλά παράθυρα. Είναι το αρχαιολογικό μουσείο του νησιού.

Είναι το αρχαιότερο μουσείο της Περιφέρειας ΑΜΘ και παρά το γεγονός ότι κουβαλάει σχεδόν έναν αιώνα ζωής (ιδρύθηκε το 1935), εντούτοις πρόκειται για έναν σύγχρονο χώρο, μέσα στον οποίο το παρελθόν της Θάσου δεν εκτίθεται απλώς, αλλά «αναπνέει», διηγούμενο στον επισκέπτη σημαντικές στιγμές από τη λαμπρή ιστορία ενός τόπου που άκμασε σε πολλά επίπεδα. Η πλήρης αναδιαμόρφωση και επέκτασή του το διάστημα 1989-20, δημιούργησε έναν σύγχρονο και φιλόξενο χώρο 1.500 τετραγωνικών μέτρων, στον οποίο φιλοξενούνται περισσότερα από 2300 αντικείμενα.

Από την αυλή ακόμα του μουσείου, με θέα στη θάλασσα, ο επισκέπτης αντιλαμβάνεται πως μπαίνει σε έναν χώρο που θα τον ταξιδέψει στην πολυσήμαντη ιστορία του νησιού. Στην αυλή εκτίθενται αρκετά μαρμάρινα αντικείμενα μεγάλων διαστάσεων. Σαρκοφάγοι, βωμοί, μυλόπετρες, πιεστήρια, μεγάλα ημίεργα γλυπτά, και αρχιτεκτονικά μέλη δίνουν μια πρώτη εικόνα της μεγάλης παραγωγής της αρχαίας Θάσου, με βάση το φημισμένο λευκό μάρμαρο που εξορύσσονταν, και εξορύσσεται μέχρι τις μέρες μας, στα λατομεία του νησιού. Στο κέντρο της αυλής τοποθετήθηκε ένα πολύχρωμο ψηφιδωτό δάπεδο από μια ρωμαϊκή έπαυλη.

Η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Καβάλας, Σταυρούλα Δαδάκη, αποδείχθηκε η καλύτερη ξεναγός σε αυτή τη μοναδική βόλτα στην πλούσια ιστορία του νησιού, όπως αποτυπώνεται μέσα από τα ενδιαφέροντα εκθέματα που παρουσιάζονται. Μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, επισημαίνει πως «ο σχεδιασμός της νέας μόνιμης έκθεσης, που εγκαινιάστηκε το 2010, βασίστηκε στην ιδέα ότι ένα μεγάλο σύγχρονο μουσείο σε άμεση επαφή με έναν επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο θα πρέπει να λειτουργεί σπονδυλωτά και να προσφέρει πολλαπλούς τρόπους προσέγγισης της θεματολογίας του».

Ο εντυπωσιακός Κούρος που υποδέχεται τον επισκέπτη

Με το άνοιγμα της βαριάς, μεταλλικής, παλαιάς κοπής θύρας, ο επισκέπτης έρχεται αντιμέτωπος με ένα από τα πιο εντυπωσιακά εκθέματα. Πρόκειται για ένα κολοσσιαίο άγαλμα -ο περίφημος Κούρος της Θάσου- ύψους σχεδόν 3,5 μέτρων, που κρατά ένα κριάρι στα χέρια του. Πρόκειται για ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα αρχαϊκής γλυπτικής του 6ου αιώνα π.Χ. Η επιβλητικότητα του έργου, η συμμετρία, αλλά και η εκφραστικότητα του προσώπου του «καλωσορίζουν» τον επισκέπτη με τρόπο σχεδόν μυσταγωγικό.

«Βρέθηκε το 1911, όταν η Γαλλική Σχολή άρχισε τις συστηματικές ανασκαφές στην Ακρόπολη. Ήταν επαναχρησιμοποιημένος σε πέντε κομμάτια στην αρχαιότητα ως οικοδομικό υλικό στο τμήμα του βυζαντινού τείχους. Μεταφέρθηκε με τα πρωτόγονα μέσα της εποχής εκείνης και αρχικά στήθηκε δίπλα στην εκκλησία. Στην ίδια αίθουσα εκτίθεται και το αρχαϊκό ανάγλυφο με θεά σε κόγχη που επαναπατρίστηκε ως προϊόν κλοπής, αλλά και η κεφαλή της σχολής του Σκόπα, δωρεά συλλέκτη. Πρόκειται για αναθηματικό ανάγλυφο του 490 π.Χ. που παριστάνει δύο νεαρές κοπέλες από αριστερά να φέρνουν δώρα σε μια θεά καθισμένη σε κόγχη», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Δαδάκη.

Συνεχίζοντας, η εκθεσιακή αφήγηση εξελίσσεται στην αρχή με βάση τις μεγάλες ιστορικές περιόδους: την προϊστορική, αρχαϊκή, κλασική, ελληνιστική, ρωμαϊκή και παλαιοχριστιανική περίοδο του νησιού.

Εντύπωση προκαλεί η αίθουσα με τα κεραμικά της προϊστορικής περιόδου, τα οποία, αν και ταπεινότερα σε εμφάνιση, αφηγούνται ιστορίες χρήσης, τελετουργίας και καλλιτεχνικής εξέλιξης. Ανάμεσά τους, μικρά ειδώλια και αγγεία που μαρτυρούν την ανθρώπινη παρουσία στο νησί από τα βάθη της προϊστορίας. Την έκθεση πλουτίζουν πιστές αναπαραστάσεις ενός σπιτιού της Ύστερης Εποχής Χαλκού κι ενός λιθόκτιστου οικογενειακού τάφου της Εποχής Σιδήρου από τον οικισμό στο Καστρί Θεολόγου, ενώ εντυπωσιακές είναι και οι λίθινες ανθρωπόμορφες στήλες, οι περισσότερες από τις οποίες βρέθηκαν εντοιχισμένες στους περιβόλους σε τοίχους του προϊστορικού οικισμού στη Σκάλα Σωτήρος.

Το φως που μπαίνει από τα μεγάλα ανοίγματα της στέγης και των παραθύρων δημιουργεί ένα σχεδόν ιερό σκηνικό. Άνθρωποι όλων των ηλικιών, Έλληνες και ξένοι, κινούνται αργά, με βλέμμα συγκεντρωμένο, άλλοτε πάνω στις πληροφοριακές πινακίδες, άλλοτε στις λεπτομέρειες των εντυπωσιακών μαρμάρινων γλυπτών. Ένα παιδί από τη Ρουμανία ρώτησε τη μητέρα του γιατί λείπει το χέρι ενός αγάλματος, κι αυτή, με χαμόγελο, του ψιθύρισε πως έτσι είναι τα πράγματα με τον χρόνο, δεν αφήνει τίποτα ανέγγιχτο.

Επιβλητικά αγάλματα και ταπεινές μαρτυρίες καθημερινής ζωής

Η κ. Δαδάκη υπογραμμίζει πως κάθε χρόνο το μουσείο δέχεται μεγάλο αριθμό επισκεπτών, κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες, όταν η επισκεψιμότητα στο νησί είναι μεγάλη. Τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται σημαντική αύξηση των επισκεπτών: τη χρονιά που πέρασε επισκέφθηκαν το μουσείο 20.000 άτομα, ενώ για το 2025, μέχρι τον Ιούλιο, πέρασαν από το αρχαιολογικό μουσείο του νησιού περί τους 6.000 επισκέπτες.

Σχέδια, τρισδιάστατες αναπαραστάσεις, φωτογραφίες και πληροφοριακά κείμενα διαφωτίζουν τη μορφή, εξέλιξη και λειτουργία των θασιακών σπιτιών. Σε μία από τις αίθουσες είναι ορατά και τμήματα από αρχαία σπίτια που διατηρούνται στο υπόγειο του μουσείου. Σε αυτό το σημείο της πόλης υπήρξε συνεχής κατοίκηση από τον 5ο αιώνα π.Χ. έως και τον 5ο αιώνα μ.Χ.

Αντικείμενα από τον οικιακό εξοπλισμό (μαγειρικά σκεύη, οικοσκευή συμποσίων, εργαλεία, παιχνίδια) εικονογραφούν την καθημερινή ζωή και τις δραστηριότητες των ανθρώπων που τα κατοικούσαν. Η έκθεση πλουτίζεται με έργα γλυπτικής, αγγειογραφίας και κοροπλαστικής, με παραστάσεις ανδρών και γυναικών σε τυπικές εκφάνσεις του καθημερινού τους βίου.

Από τα πιο ενδιαφέροντας εκθέματα του μουσείου είναι ο ιδιαίτερα επιβλητικός ανδριάντας του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού, που ευεργέτησε την πόλη. Υπάρχουν επίσης προτομές με προσωπογραφίες του Κλαύδιου, του Ιουλίου Καίσαρα και του Λεύκιου Καίσαρα.

Το γλυπτό του μουσείου που «ταξίδεψε» σε όλο τον κόσμο

Σε θεματικές ενότητες παρουσιάζεται ολοκληρωμένα η θρησκευτική ζωή των Θασίων και τα ευρήματα που την αφορούν. Ο επισκέπτης αντιλαμβάνεται πως η κάτοικοι του νησιού τιμούσαν ιδιαίτερα θεότητες, όπως ο Απόλλωνας, η Αθηνά, η Δήμητρα και η Κόρη, ο Ποσειδώνας, η Άρτεμις, ο Ηρακλής, ο Θεαγένης, η Κυβέλη και πολλές ανατολικές θεότητες. Επίσης, παρουσιάζονται χαρακτηριστικοί τομείς της οικονομικής ζωής του νησιού, που βασίζονταν στις άφθονες πλουτοπαραγωγικές πηγές του. Η οργάνωση της παραγωγής αντικατοπτρίζεται στα αντιπροσωπευτικά σύνολα νομισμάτων της Θάσου, που καλύπτουν όλες τις χρονικές περιόδους.

«Βασική καλλιέργεια, κυρίως στα κλασικά και ελληνιστικά χρόνια», επισημαίνει η κ. Δαδάκη στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, «ήταν αυτή του αμπελιού. Η Θάσος παρήγαγε κρασί ανώτερης ποιότητας, διάσημο στον τότε γνωστό κόσμο. Η διαδικασία της παραγωγής και πώλησης του κρασιού βρισκόταν κάτω από στενό κρατικό έλεγχο. Αυτό φαίνεται τόσο από νόμους που σώθηκαν σε επιγραφές, όσο και τα σφραγίσματα στους αμφορείς, στους οποίους συσκεύαζαν το κρασί για την παλαίωση και την πώλησή του».

Η Θάσος ήταν και παραμένει ένα νησί πλούσιο σε μαρμαροφόρα κοιτάσματα. Είναι αναμενόμενο, λοιπόν, ότι μια αίθουσα είναι εξ ολοκλήρου αφιερωμένη στη γλυπτική σε μάρμαρο, που είναι ιδιαίτερα ανθούσα τέχνη στη Θάσο. Από τα πιο σημαντικά εκθέματα, αυτό της Αφροδίτης με το Δελφίνι, που έχει ταξιδέψει ως δάνειο σε όλο τον κόσμο, η κεφαλή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, προερχόμενη κατά μια άποψη από ένα ναό προς τιμή του, αλλά και η Σφίγγα.

Η επίσκεψη στο μουσείο ολοκληρώνεται με το πέρασμα στο υπερώο, από το οποίο οι επισκέπτες μπορούν να θαυμάσουν την πίσω όψη του εντυπωσιακού αγάλματος του Κούρου. Το αρχαιολογικό μουσείο της Θάσου δεν είναι απλώς ένας χώρος φύλαξης αρχαιοτήτων. Είναι ένα ζωντανό σύνολο μνήμης και αισθητικής, που συνδέει την τοπική ιστορία με τον ευρύτερο ελληνικό και μεσογειακό πολιτισμό. Μέσα από τα εκθέματά του, δίνει φωνή σε όσους έζησαν, δημιούργησαν, λάτρεψαν και θρήνησαν χιλιάδες χρόνια πριν. Φεύγοντας, ο επισκέπτης αισθάνεσαι πως δεν είδε απλώς ένα μουσείο. Συνομίλησε με την ίδια την ιστορία του τόπου.